اصطلاع بیماریهای ارتفاع توصیف کننده آن دسته از بیماریهای طبی است که مستقیماً به کاهش اکسیژن ناشی از کاهش فشار جو مربوط می شود.
هم پوشانی قابل ملاحظه ای ما بین این سندرمها وجود دارد، با این حال جهت سهولت، آنها را به سه نوع تقسیم می کنند.
 کوه گرفتگی حاد (بیماری حاد کوه)، خیز (ادم) مغزی در ارتفاع بلند و خیز (ادم) ریوی ناشی از ارتفاعات بلند.
کوه گرفتگی حاد (Acute mountain sickness) – صعود سریع به ارتفاعات بیش از 2500 متر اغلب منجر به پیدایش سندرمی تحت عنوان کوه گرفتگی حاد (AMS) می گردد.
 AMS یک مجموعه از علائم بوده که به تدریج (مشخصاً 6 – 12 ساعت بعد از رسیدن به ارتفاعات بلند) ظاهر گشته و معمولاً در مدت یک تا سه روز در صورتی که صعود بیشتری صورت نگیرد، از بین می رود.
در مواردی، شروع AMS ممکن است 1 تا 2 روز بعد از رسیدن به ارتفاع به تأخیر بیفتد. مهمترین عوامل خطر ساز جهت ایجاد AMS عبارتند از: ارتفاع صعود شده (بخصوص ارتفاع محل خوابیدن) سرعت صعود و میزان فعالیت بدنی ( شیوع AMS در میان کوهنوردان در آلپهای سوئیس از 9% در ارتفاع 2850 متری تا 53% در ارتفاع 4559 متری متغیر است) در منطقه اورست در نپال تقریباً 50% گردشگرانی که پیاده در مدت پنج روز یا بیشتر به ارتفاع بیش از 4000 متری می روند دچار AMS می شوند در حالی که84% افرادی که مستقیماً به ارتفاع 3680 متری پرواز می کنند به این حالت دچارمی گردند. همچنین AMS پیوسته در ارتفاعات ما بین 1500 تا2500 متری بطور فزاینده ای تشخیص داده می شود.
مردان و زنان به صورت یکسان درگیر می شوند. داده های اندکی در ارتباط با AMS در کودکان خرد سال وجود دارد، اما اطلاعات جاری بیانگر آن است که نوجوانان نسبت به بالغین در معرض خطر بیشتری قرار ندارند. انجام فعالیت ممکن است یک عامل خطر برای پیدایش AMS باشد در صورتی که نداشتن آمادگی فیزیکی چنین نیست. بعضی افراد دارای یک استعداد فیزیولوژیکی ذاتی بوده و سریعاً در صعود به ارتفاعات بلند دچار AMS می شوند. این افراد باید با سرعت کمتری صعود کرده تا زمان کافی برای تطابق آنها با ارتفاع فراهم گردد. آزمون جامعی که نشان دهنده افرادی باشد که دچار AMS خواهند شد در دسترس نمی باشد، اما در یک مطالعه مقدماتی نشان داده شده است، افرادی که دارای رفلکس گگ (gag) در حد بیشتری حساس می باشند، افرادی که دچار گیجی بیش از حد در حین افزایش تهویه ریوی می گردند و یا زمان نگهداری نفس آنها کوتاه است مستعدتر می باشند. دلایلی وجود دارد که سنجش پاسخ های قلبی و ریوی به هیپوکسی در یک آزمایشگاه فیزیولوژی ممکن است از لحاظ پیش گویی بیماران ارزشمند باشد .

علائم و نشانه ها:
علائم عمده عبارتند از: سردرد، تهوع، استفراغ، بی اشتهایی، خستگی، گیجی و اختلال در خواب. خصوصیات سردرد به آن اندازه مشخص نمی باشد که آن را ازسایر علل سردرد تفکیک کند. مشخصاً طبیعت ضرباندار داشته و در طول شب وصبح بدتر می گردد. با مانور و السالوا و خم شدن تشدید می شود، ممکن است به صورت گیج گاهی و در دو طرف (bitemporal) و یا پس سری بوده و می تواند بسیار شدید باشد. اختلالات گوارشی شایع بوده و تهوع، بی اشتهایی غالباً از علائم عمده می باشند. اختلال در خواب یا حتی بدون AMS تقریباً در ارتفعات بلند همه گیر است و با دشواری آغاز خواب، بیدار شدن های مکرر و تنفس های مکرر و تنفس های دوره ای مشخص می گردد با این حال، این علائم اغلب در طول AMS تشدید می گردند. بی تفاوتی (apathy) شدید می تواند منجر به ناتوانی در انجام نیاز های اولیه فرد گردد. معمولاًیک بیمار دچار AMS دارای سردرد بوده، بی اشتها، و خواب دشواری دارد.
علائم AMS سردرد، خستگی، اختلالات خواب، تهوع، بی اشتهایی، استفراغ و گیجی .
یافته های فیزیکی اختصاصی اندک می باشند. به خصوص در AMS خفیف فشار خون در حد طبیعی خود باقی می ماند گرچه ممکن است بالاتر یا پایین تر از مقادیر ثبت شده آن در سطح دریا باشد، معمولاً تاکیکاردی خفیفی وجود دارد اما تب وجود ندارد. کراکل ها (crackiec) محدود به یک ناحیه از قفسه سینه شایع بوده و به خصوص در حضور علائم تنفسی باید معاینه گر را متوجه احتمال پیدایش خیز ریوی ارتفاعات بلند نماید. تجربه عدم دفع ادرار به صورت طبیعی در ارتفاعات بلند از صفات مشخص کننده بیماری می باشد. خیز (ادم) محیطی در ارتفاعات بلند شایع می باشد، خیز (ادم) محیطی در ارتفاعات بلند شایع می باشد، اما ممکن است در افراد دچار AMS شایع تر باشد. نبود علائم و نشانه های اختصاصی AMS می تواند منجر به ابهام در تشخیص آن از سایر حالات نظیر ضعف (exhaustion) کمبود آب بدن (دهیدراتاسیون)، هیپوترمی، مستی ناشی از الکل و عفونتهای ویروسی گردد. بهتر آن است که به شکل محافظه کارانه عمل نمود و در صورتی که هرگونه تردیدی وجود داشته باشد فرد را به عنوان بیمار دچار AMS درمان نموده.
تاریخچه طبیعی:
علائم AMS معمولاً در صورتی که صعود بیشتری صورت نگیرد در مدت یک تا سه روز از بین می روند. برگشت به ارتفاعات پایین به طور مؤثر و سریع روند AMS را معکوس می سازد باید به خاطر داشت که AMS نمایانگر انتهای خفیف طیف بیماری های حاد ناشی از ارتفاع می باشد. عمده نگرانی آن است که این حالت ممکن است به موارد خیز مغزی و ریوی در ارتفاعات بلند که تحدید کننده جان بیمار است پیشرفت نماید.

 مکانیسم AMS :
 تصور می شود خیز (ادم) خفیف مغزی مسئول ایجاد علائم AMS باشد گرچه چگونگی ایجاد آن کاملاً مشخص نمی باشد. هیپوکسی سبب تغییر در تعادل مایع و الکترولیت شده، احتباس مایع و همین طور افزایش مایع خارج سلولی را تسهیل می کند. بیشترین نمود این حالت به شکل خیز (ادم) محیطی می باشد. اما ادم در مغز نیز ایجاد می گردد. افزایش جریان خون مغز ناشی از افزایش دی اکسید کربن خون (هیپرکاپنی) و هیپوکسی نیز است ممکن است دارای نقش باشد.
پیشگیری:
 در دو روش عمده برای پیشگیری و یا به حداقل رساندن AMS وجود دارد. 1
- صعود مرحله ای 2- پیشگیری دارویی
 بهترین راه پیشگیری از AMS صعود آهسته و مرحله ای است که زمان کافی برای ایجاد تطابق را فراهم می سازد. در حال حاضر توصیه می شود که در بالاتر از 3000 متری، ارتفاع شب مانی به طور متوسط بیشتر از 300 متر از شب قبل نباشد و در هر دو یا سه روز (یا هر 1000 متر صعود) یک روز استراحت باشد این فرمول بر ارتفاع محل خواب تأکید دارد. این بدان معنی است که این مکان وجود دارد که در یک روز بیش از 300 متر صعود نمود، نشد بر آن که کاستن از ارتفاع قبل از خواب صورت گیرد
(کوهنوردی در بالا، خواب در پایین) در صورتی که تفاوت ارتفاع بیش از 300 متر در محل شب مانی متوالی، غیر قابل اجتناب باشد باید از میزان صعود در روزهای بعدی کاسته شود. به نحوی که میزان متوسط صعود 300 متر در روز باشد. بنابراین در صورتی که در عرض یک روز 600 متر صعود شود روز بعد از آن، باید یک روز استراحت کرده و صعودی صورت نگیرد چنین برنامه ای ممکن است به طور آزار دهنده ای کند باشد، اما معمولاً قابل انجام است. مهمترین نکته فراهم آوری زمان کافی است بطوریکه در مواقع نیاز بتوان سرعت صعود را کند نمود. در صورتی که علائم AMS ایجاد گردد صعود نباید صورت گیرد و کاستن از ارتفاع تا زمان بهبود علائم مد نظر قرار گیرد، زیرا که به دلیل خطر ظهور عوارض، تهدید کننده حیات می باشد. در بعضی مواقع پیشگیری دارویی برای AMS تجویز می شود در اینکه چه کسی باید و چه کسی نباید از پیشگیری دارویی استفاده کند نظرات بسیار متفاوت است. اما نهایتاً این روش برای فردی است که خواستار آن است مطمئناً این روش باید در مواقعی که قرار است افزایش ارتفاع زیادی به سرعت صورت گیرد، یا در مواقع اورژانس و برای اشخاصی که سابقه حساسیت پذیری بالا برای ابتلاء به بیماری های ناشی از ارتفاع دارند، در نظر گرفته شود، بسیاری استقاده منظم از دارو را به عنوان روش پیشگیری از AMS انتخاب می کنند، این نکته باید مورد تأکید قرار گیرد که برنامه ریزی دقیق جهت گنجاندن روزهای استراحت منظم و پیشگیری از صعود سریع معمولاً نیاز به استفاده از دارو را مرتفع می سازد.

استازولامید:
مهار کننده کربنیک آنهیدراز – استازولامید، داروی انتخابی جهت پیشگیری از بیماری است. با افزایش دفع بیکربنات از کلیه این دارو ایجاد اسیدوز متابولیک کرده و سبب تحریک تنفسی می شود. دارو به حفظ اکسیژن گیری در طول خواب کمک کرده و از دوره های هیپوکسمی بیش از حد، جلوگیری می کند. چند نوع از رژیم های دارویی مؤثر می باشند، رایج ترین آن 250 میلی گرم دو بار در روز یا 500 میلی گرم یکبار در روز فرآورده کندرهش، می باشد که حداقل 24 ساعت قبل از صعود در ارتفاع بیش از 2500 متری مصرف آن آغاز می گردد. برخی دوزهای کمتری در حدود 125 میلی گرم دو بار در روز را توصیه کرده اند، گرچه این رژیم دارویی در کارآزمائیهای بالینی مورد سنجش قرار نگرفته است. سایر داروهای مرتبط (برای مثال – بنزولامید) در دست بررسی است. عوارض جانبی دارو شایع بوده و در بعضی اشخاص غیر قابل تحمل بودن آن به اثبات رسیده است. عمده موارد قابل ذکر عبارتند از: دیورز خفیف و یا پارستزی که هر دو این علائم با ادامه مصرف دارو تمایل به کاهش دارند، پارستزی بیشتر در دستها و پاها قابل تشخیص می باشد، به خصوص در نواحی تحت فشار (مصرف نوشیدنی هایی کربن دار ممکن است بی مزه به نظر برسند.) استازولامید یک داروی سولفا (sulfa drug) بوده وشامل موارد احتیاطی رایج در ارتباط با افزایش حساسیت می باشد. استفاده طولانی مدت از استازولامید در سفرها و تورهای طولانی مدت در ارتفاع، مورد مطالعه قرار نگرفته است. استفاده از استازولامید جهت پیشگیری، علائم AMS را مهار می سازد. در بعضی اشخاص علائم AMS با قطع ناگهانی دارو، گزارش شده است و احتمالاً باید از انجام این کار (قطع دارو) تا زمان کاستن از ارتفاع پرهیز نمود و بایستی در انتظار اطلاعات بیشتری بود.
 دگزامتازون :
 دگزامتازون نیز به عنوان داروی پیشگیری کننده از AMS مورد استفاده قرار گرفته است اما این دارو به اندازه استازولامید مؤثر نمی باشد. مکانیسم عمل آن شناخته نشده است، برخلاف استالازولامید، دگزامتازون به روند تطابق با اتفاق کمک نمی کند. نگرانیهایی که در ارتباط با عوارض جانبی دارو وجود دارد، استفاده از دگزامتازون را به درمان بیماریهای ناشی از ارتفاع و مواقع نیاز به پیشگیری از آنها و همین طور مواردی که افراد قادر به تحمل استازولامید نبوده و یا نسبت به آن آلرژی دارند، محدود ساخته است. دوز توصیه شده جهت پیشگری در بالغین 4 میلی گرم هر 6 تا8 می باشد. بهترین زمان برای آغاز مصرف دگزامتازون به طور قطع مشخص نگردیده است اما احتمالاً باید دوز اول دارو را حداقل 24 ساعت پیش از صعود به ارتفاعات بلند مصرف نمود. در صورتی که مصرف دگزامتازون قبل از تطابق یافتن با ارتفاع قطع گردد، علائم AMS ممکن است ظاهر شود. استفاده کوتاه مدت از دگزامتازون در درمان AMS نسبتاً عاری از عوارض جانبی است گرچه روان پریشی (سایکوز) ناشی از مصرف استروئید ممکن است در چنین شرایطی ایجاد شده و عملیات نجات را با مشکل مواجه می سازد .

توصیه های پیشگیری از AMS

1-صعود تدریجی در بیش از 3000 متری:
 الف) صعود به طور متوسط 300 متری در روز
ب) در نظر گیری یک روز استراحت به ازای هر 1000 متر یا سه روز فعالیت
2-پیشگیری دارویی استازولامید، 250 میلی گرم دوبار یا 500 میلی گرم یک بار از فرآورده کندرهش از حداقل یک روز قبل از صعود، به صورت خوراکی
نیفیدیپین در درمان و احتمالاً پیشگیری از خیز ریوی در ارتفاعات بلند (HAPE) حائز اهمیت می باشد، اما به نظر نمی رسد که از AMS پیشگیری کند.
نوشته: دیوید مورداک و اندرو پالارد
ترجمه: دکتر جلال الدین شاهبازی و دکتر شهرام محقق
برگرفته از http://hadisadri110.blogfa.com